Hat Sanatı ve Hattatlar Topluluğu

 

          HAT SANATINDA YAZI ÇEŞİTLERİ

 

Aklam-ı Sitte: Aklam-ı sitte; muhakkak-reyhani, sülüs-nesih tevki-rik'a şeklinde birbirine tabi ikili gruplar halinde sıralanabilir. Bu üç gruptan sülüs, muhakkak, tevki ağız genişliği 2 mm; nesih reyhani, rik'a ise 1 mm civarında olan kamış kalemle yazılır. Yazı karakteri itibariyle muhakkak ile reyhani, tevki ile rik'a birbirine çok benzeyen yaşları farklı iki kardeşi hatırlatır. Sülüsle nesih arasında ölçüleri dışında da belirgin şekil farklılıkları vardır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Muhakkak: "Muntazam ve muhkem" anlamına gelen bu yazının harfleri sülüse nispetle daha büyüktür. Yani dikey olanlarla "sin, fe, kaf ve nun" gibi çanaklı tabir edilen harflerin sola uzayan tarafları daha uzundur. 

Dönüş noktaları köşelicedir ve sülüsteki gibi derin değildir. Ayrıca, satır halinde yazılır ve giriftlikten uzaktır. Harfleri ve kelimeleri açıktır. 

2. Reyhani: Muhakkak'ın kurallarına bağlı olup, onun küçük yazılan şeklidir. Bu iki yazı 16. yüzyıla kadar sülüs ve nesih ile birlikte her yerde, bilhassa Kur'an-ı Kerim'in yazılmasında kullanılmışken bu tarihten sonra herhalde fazla yer kaplamasından olacak ki bütün İslam ülkelerinde terkedilmiştir. 

3. Sülüs: Muhakkak'a nispetle harfleri biraz küçüktür. Başka bir karakteri, çanaklı harflerinin de biraz kısa ve derin olmasıdır. Bu yazı genel olarak Muhakkak ve Reyhani'ye göre yumuşak bir görünüme sahiptir. Bilhassa kitap unvanlarının, levhalarının ve kıt'aların yazılmasında kullanılmıştır. Bugün de bütün İslam ülkelerinde geçerlidir. 

4. Nesih: Sülüs'ün küçüğü olan bu yazının sözlük anlamı "ortadan kaldırmak, iptal etmek"tir. Kitapların yazılmasında diğer yazılardan daha fazla kullanıldığı yani diğer yazıların hükmünü ortadan kaldırdığı için bu adla anıldığı kabul edilmektedir. Bugün de sülüs ile birlikte bütün İslam ülkelerinde kullanılmaktadır. 

5. Tevki: Sülüs'ün kurallarına bağlı olup onun biraz küçük boyda olanıdır. En belirgin özelliği birleşmeyen harflerin de birbirine bağlanabilmesidir... 

6. Rik'a: Tevki'nin kurallarına bağlı olup, onun nesih gibi küçük yazılan şeklidir. Sözlükte "küçük sayfa ve mektup" anlamına gelen rik'a, vakıf işlerinden başka Kur'an-ı Kerim'in sonunda dua sayfasında; yani hattatın kendi adını andığı ve eserini yazdığı yeri, tarihini ve Allah'a duasını bildiren bir veya iki sayfalık yerinde çoklukla kullanılmıştır. 

Aklam-ı sitte'den ayrı üslupta gelişen ta'lik, divani, celi divani, rik'a da önemli yazı türleridir.
a) Ta'lik: Tevki hattının 14. asırda İran'da kazandığı değişiklikle ortaya çıkmış olup daha çok resmi yazışmalarda kullanılmıştır. Ta'lik "asma, asılma" anlamına gelmektedir. 

b) Divani: İran'da resmi yazışmalarda kullanılan ta'lik hattı 15. yüzyılda Osmanlılara Akkoyunlular yoluyla gelmiş ve kısa zamanda büyük değişikliğe uğrayarak, Divan-ı Hümayun'daki resmi yazışmalar için kullanılmaya başlanmıştır. 

c)Rik'a: Osmanlı Türklerinin icadı olan rik'a, Divarıt hattındaki dikey harflerinin boylarının biraz küçülmesi, sadeleşmesi, kivas ve meyillerinin azaltılmasıyla meydana gelmiştir. 

Hüsn-i Hattın kullanıldığı yerler: Kitaplar, kıt'a, murakka, hilye, cami yazıları, kitabeler ve tuğra.